Η Συκιά, ένα δένδρο που έρχεται από μακριά

Το καΐκι ταλαντεύεται ρυθμικά στο καταγάλανο νερό. Αρχές Σεπτέμβρη, το φως του ήλιου γλύκανε, οι σκιές μεγαλώσανε, τα χρώματα ξαναζωντάνεψαν μετά την κάψα του Αυγούστου. Οι τελευταίοι εκδρομείς επιβιβάζονται. Βρισκόμαστε στο Διάφανι με προορισμό την νήσο Σάρια , στο βόρειο άκρο της Καρπάθου. Ξεκινάμε. Η ατμόσφαιρα στο καΐκι είναι γιορτινή. Όλοι χαίρονται την διαφάνεια της ατμόσφαιρας, την καθαρότητα των χρωμάτων, την εκδρομή τους. Διακόσια μέτρα χωρίζουν την Κάρπαθο από την Σάρια. Πλέουμε δίπλα σ’ ένα γυμνό, απότομο, υπερβολικά ψηλό βουνό για ένα τόσο μικρό νησάκι. Όσο πλησιάζουμε προς τα Παλάτια, το λιμανάκι της Σάριας, τόσο πιο εντυπωσιακά γίνονται και τα βράχια. Το λιμανάκι, που χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα, είναι μαγευτικό, με τα πιο φωτεινά γαλαζοπράσινα νερά που θυμάμαι.

Οι μισοί εκδρομείς βουτάνε κατευθείαν στο νερό. Αρκετοί από εμάς περνάνε πρώτα το μονοπάτι για το εσωτερικό του νησιού, αφήνοντας την δροσιά της βουτιάς για το τέλος της πεζοπορίας. Το μονοπάτι που θα μας οδηγήσει στον αρχαίο εγκαταλελειμμένο οικισμό της Σάριας, περνάει μέσα από ένα στενό φαράγγι. Εντυπωσιακή διαδρομή. Μετά από αρκετό δρόμο φτάσαμε στο πλάτωμα που βρίσκεται ο μισοερειπωμένος οικισμός. Δεν βλέπω ψυχή, παρ’ όλα αυτά έχω την αίσθηση πως κάποιος μας παρακολουθεί. Αγέρωχες, σιωπηλές και κυρίως περίεργες ξεπροβάλουν εδώ και κει μερικές κατσίκες παρατηρώντας μας.

Έχει αρχίζει και κάνει ζέστη. Διψάσαμε και πεινάσαμε. Και ιδού! Ανάμεσα σε χαλάσματα και σε κτίσματα που έμοιαζαν να κατοικούνται εποχιακά από τους βοσκούς, βρήκαμε νερό και τροφή! Μερικές γέρικες, κακοτράχαλες, ξερικές συκιές γεμάτες νοστιμότατα, γλυκύτατα σύκα και ένα πηγάδι με κρύο νερό. Το όλο σκηνικό είχε κάτι το μαγικό. Σ’ ένα ερημικό, σιωπηλό, εγκαταλελειμμένο χωριό, 4-5 άνθρωποι της πόλης, ξαναμμένοι και αναψοκοκκινισμένοι από τον ήλιο, έπαιζαν με το νερό και τους κουβάδες, έτρωγαν σύκα, γέλαγαν. Είχαμε όλοι μια αίσθηση χαράς και αφθονίας.

"This is a magic place, isn’t it?" αναφώνησε μια ηλικιωμένη αγγλίδα φίλη, απολαμβάνοντας τα γευστικά σύκα, στη σκιά της πιο μεγάλης συκιάς. Δεν είναι μόνο το μέρος μαγικό σκέφτηκα, "είναι και το δέντρο κάτω από το οποίο κάθεσαι".

Η συκιά είναι από τα αρχαιότερα δέντρα που καλλιέργησε ο άνθρωπος (7000 π.Χ. στην Ιεριχώ). Είναι το πρώτο δέντρο που αναφέρεται στην Βίβλο. Στην ελληνική μυθολογία σχετίζεται με γεγονότα και θεούς που μαρτυρούν τη "χθόνια καταγωγή" και στις Ινδίες είναι δέντρο ιερό.

Ο άνθρωπος δεν σκεπτόταν ούτε αντιλαμβανόταν τον κόσμο πάντα με τον ίδιο τρόπο. Υπήρχαν εποχές που η ατομική συνείδηση, η έντονη αίσθηση του "εγώ" που έχουμε σήμερα δεν υπήρχε. Οι μακρινοί μας πρόγονοι ζούσαν σ’ έναν κόσμο μαγικό, σ’ έναν κόσμο "πιο παιδικό".

Δέντρα, ζώα και φυσικά φαινόμενα δεν ήταν αντικείμενα προς μελέτη αλλά, όντα ενός μαγικού κόσμου μέσα στον οποίο συμμετείχαμε και εμείς. Στην κατάσταση το υ νου στην οποία προσπαθούμε εμείς σήμερα να φτάσουμε με διάφορες τεχνικές ή με παραισθησιογόνα φυτά, έφθανε ο άνθρωπος τότε πιο άμεσα.

Σ’ εκείνες τις πιο μαγικές, "χθόνιες" εποχές φαίνεται πως έπαιζε το τελετουργικό και μυστικό της ρόλο η συκιά. Η μακρόχρονη πορεία της ανάπτυξης της ανθρώπινης συνείδησης αρχίζει με την πτώση από τον Παράδεισο. Εκεί αναφέρεται και για πρώτη φορά στην Βίβλο η συκιά. Τότε που εγκαταλείπουμε την προστατευόμενη και ειρηνική αγκαλιά του πατέρα (ή της μητέρας), το χώρο όπου όλα είναι "ένα" για να ξεκινήσουμε το μακρύ ταξίδι της ανάπτυξης της ατομικής συνείδησης και συμμετοχής μας σ’ ένα κόσμο που διέπεται από τον νόμο της δυαδικότητας. Αφού έφαγαν ,λοιπόν, ο Αδάμ και η Εύα από το δέντρο της γνώσης, σκέπασαν την γύμνια τους με φύλλα αυτής και πήραν και ένα σύκο για το δρόμο. Μήπως το δέντρο της γνώσης ήταν μια συκιά; Δεν γνωρίζουμε, πάντως είναι ένα δέντρο "πολύ κοντά στον Παράδεισο".

Την δεύτερη φορά αναφέρεται η συκιά, στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο (Κεφ. Α 47-51). Εκεί περιγράφεται η πρώτη συνάντηση του Ιησού με τον Ναθαναήλ. Εκεί προσφωνεί ο Ιησούς τον Ναθαναήλ. Εκεί προσφωνεί ο Ιησούς τον Ναθαναήλ ως "Ισραηλίτη" και του λέει πως τον (ανά-) γνωρίζει γιατί τον είδε να κάθεται κάτω από μια συκιά. Επίσης του λέει ότι, τώρα θα δει πράγματα πιο μεγάλα απ΄ αυτά που έβλεπε μέχρι σήμερα κάτω από την συκιά. Η τρίτη και τελευταία φορά που αναφέρεται είναι στο κατά Μάρκον Ευαγγέλιο (Κεφ.11). εκεί ο Ιησούς καταριέται την Συκιά, λέγοντας, ότι κανείς δεν θα φάει πλέον από τον καρπό της, και οι μαθητές του "ήκουσαν". Τα λόγια του βέβαια, δεν έχουν διαιτητικό χαρακτήρα. Ο Ιησούς είπε ότι όποιος κινείται και δρα στον πνευματικό χώρο εν ονόματί Του, δεν χρειάζεται πια την βοήθεια των παλαιών τρόπων έμπνευσης και ενόρασης δηλ. την Συκιά. Με τον ερχομό του άνοιξε μια καινούργια περίοδος, δίδαξε στους ανθρώπους καινούργιους πνευματικούς δρόμους.

Και στην ελληνική μυθολογία βρίσκουμε πολλές πληροφορίες για την Συκιά. Η πιο άμεση αναφορά στην "χθόνια καταγωγή" της γίνεται στις Τιτανομαχίες. Το πέρασμα από την εποχή των χθονίων θεών σε αυτή των ηλιακών δεν έγινε αναίμακτα. Πολλά χρόνια-εννέα λέει ο μύθος κράτησαν οι μάχες ανάμεσα στους συμμάχους του Δία (κύκλωπες, εκατόγχειρες) και τους υποστηρικτές του Κρόνου, Τιτάνες. Στο τέλος οι Τιτάνες βυθίστηκαν στα βάθη της γης, στα σκοτεινά Τάρταρα και ο Δίας βγήκε νικητής. Όλοι βυθίστηκαν εκτός από έναν. Ο Συκεύς, ξαναβγήκε στο φως, με την μορφή ενός δέντρου της Συκιάς.

Κατά μια άλλη εκδοχή, η Συκιά οφείλει την ύπαρξη της στον Διόνυσο. Λατρεύτηκε ως δέντρο και του Διονύσου και του Πρίαπου. Και εδώ έχουμε δυο μυθικές μορφές σύγχρονες μεν, της λατρείας του Δία, αλλά άμεσα συνδεδεμένες με τις "χθόνιες" δυνάμεις της αναπαραγωγής, της γονιμότητας και των αιώνιων ρυθμών της φύσης. Σύμφωνα με μια τρίτη εκδοχή, δώρισε η Δήμητρα την Συκιά στο λαό της Αττικής, όπου κατέφυγε την εποχή που πενθούσε την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα.

Η Συκιά δεν είναι κανένα εντυπωσιακό δέντρο. Ίσα - ίσα που περνάει απαρατήρητη με τον γκρίζο κορμό της και τα θαμπά μεγάλα και αδρά της φύλλα. Ανήκει στην οικογένεια των Μωρεωδών (Moracean), το γένος των φίκων. Κατάγεται από την Καριά της Μ. Ασίας γι’ αυτό και λέγεται "φίκος ο καρικός" (Ficus carica) και καλλιεργείται εδώ και χιλιάδες χρόνια για τους ιδιαίτερα θρεπτικούς "καρπούς" της που τρώγονται φρέσκοι ή αποξηραμένοι. Στην πραγματικότητα αυτό που τρώνε είναι ο ανθός της και όχι ο καρπός της.

Η ιδιαίτερη σχέση που έχει η Συκιά με τους "θεούς" της γης, το χώμα, το νερό, την λάσπη, φαίνεται και στην μορφή της. Το ξύλο της είναι γκρι σαν το χρώμα των βράχων, πορώδες και δεν πιάνει φωτιά. Είναι υγρό και δεν έχει καθόλου ρετσίνι. Αντέχει σε περιόδους μεγάλης ξηρασίας γιατί κρατάει υγρασία στους πόρους του ξύλου της.

Αντί του ρετσινιού, η συκιά παράγει γάλα. Η παραγωγή γάλακτος στο φυτικό βασίλειο είναι χαρακτηριστικό ιδιαιτέρων φυτών. Ανάμεσά τους είναι τα περισσότερα δηλητηριώδη ή ισχυρά παραισθησιογόνα. Το γάλα της συκιάς είναι ελαφρώς καυστικό, δημιουργώντας φαγούρες και ερεθισμούς. Με τις ρίζες τους στρέφονται τα φυτά προς την υγρή και σκοτεινή γη και με τον κορμό, τα φύλλα, τον ανθό και τους καρπούς του στον αέρα και στον ήλιο.

Με τις πρώτες καλοκαιρίες της άνοιξης ανοίγουν τα μπουμπούκια, πολύχρωμα και προκλητικά, στέλνοντας στον αέρα ελκυστικές μυρωδιές. Όσο αυξάνεται η ζέστη στην ατμόσφαιρα, δένουν και τους καρπούς τους. Η συκιά δεν ακολουθεί αυτόν τον δρόμο. Δεν έχει μπουμπούκια που ανθίζουν, ούτε λουλούδια με πολύχρωμα πέταλα να έλκουν τα έντομα, να γονιμοποιούνται και να δημιουργούν καρπό. Η συκιά "ανθίζει" προς τα μέσα. Μικρά φουσκωτά "σακουλάκια" ,τα σύκα, γεμάτα στήμονες, σποράκια και χυμούς, που κάποια στιγμή, αν δεν τα φάμε, προκαλούν τα έντομα, με την γλύκα τους, να διεισδύσουν. Μετά σαπίζουν και πέφτουν στη γη.

Στα τροπικά δάση, φύονται είδη φίκων, που εδώ και αιώνες έχει ονομάσει ο άνθρωπος ιερούς. Στο βοτανικό κήπο της Καλκούτας, υπήρχε-τουλάχιστον έως το 1923- ένας στενός συγγενής της συκιάς ο Βεγγαλικός κήπος (Ficus bengalensis), 30 μέτρα ύψους, 24 μέτρα περίμετρο κορμού και 280 μέτρα άνοιγμα κλαδιών. Το εντυπωσιακό σε αυτό το δέντρο ήταν και οι 232 εναέριες ρίζες, που ξεκινώντας από τα διάφορα κλαδιά, στρέφονται προς την γη, στερεώνουν και τρέφουν τον γίγαντα.

Η ιερή συκιά, Ficus religiosa, που στις Ινδίες ονομάζεται Pipul ή Bodhi, είναι αφιερωμένη στον Βούδα. Στην σκιά της, άλλοι λένε πως ενσαρκώθηκε και άλλοι πως είδε την φώτιση ο Βούδας.

Είναι πολλές οι ιστορίες, οι μύθοι και τα τελετουργικά που συνδέονται με την συκιά. Ιστορίες από την Αίγυπτο, την Αρχαία Ελλάδα, την Ρώμη, την Ανατολή, αλλά δεν χωράνε όλες σ’ αυτό εδώ το άρθρο.

Η χρήση της συκιάς στην θεραπευτική τέχνη της αρχαιότητας ήταν ποικιλόμορφη και πολύ διαδεδομένη. Σήμερα εκτός από το γάλα της, που χρησιμοποιείται σε μερικά μέρη της Ελλάδας κατά των μυρμηγκιών του δέρματος δεν χρησιμοποιείται αλλού. Στην διατροφή όμως των μεσογειακών λαών συνεχίζει να παίζει έναν σημαντικό ρόλο, χειμώνα-καλοκαίρι. Υπάρχουν πολλών ειδών σύκα. Μερικά από αυτά είναι και πολύ διάσημα! Της Κύμης, της Αργαλαστής, τα Βασιλεικά. Επειδή η συκιά δεν χρειάζεται πότισμα για να κάνει γλυκά σύκα, είναι ένα είδος φιστικιού snack bar για όλους τους καλοκαιρινούς εκδρομείς και περιπατητές. Τα σύκα είναι πλούσια σε βιταμίνες (A,B,C) σε μέταλλα (Ασβέστιο, Φώσφορο, Σίδηρο, Κάλλιο) και βέβαια περιέχουν πολλή ζάχαρη. Είναι εύκολα στην πέψη και βοηθούν στην καλή λειτουργία των εντέρων.

Σημείωση: Σύμφωνα με τον Rudolf Steiner, την εποχή εκείνη, προσφωνούσαν οι γνωρίζοντες, τους μυημένους στον 5ο βαθμό με το όνομά του λαού τους. Στην περίπτωση του Ναθαναήλ "Ισραηλίτη".