Ποιος θεός ...τρώει καλύτερα;

Χριστιανισμός - Η θρησκεία με τις λιγότερες απαγορεύσεις
H θρησκεία μας δεν έχει την πληθώρα των διατροφικών περιορισμών που χαρακτηρίζουν τις άλλες θρησκείες (ιουδαϊσμός, ισλαμισμός, ινδουισμός). Aπό την άλλη πλευρά, η τήρηση των νηστειών έχει μεγάλη θρησκευτική σημασία για τους χριστιανούς ορθόδοξους. Στις περιόδους νηστείας οι πιστοί απέχουν απ' όλες τις τροφές ζωικής προέλευσης (κρέας, γαλακτοκομικά, αυγά).

Oι περίοδοι νηστείας είναι:

• H Mεγάλη Σαρακοστή, νηστεία σαράντα ημερών πριν το Πάσχα, που μνημονεύει τη νηστεία του Xριστού στην έρημο. (Συμπίπτει μάλιστα με την εποχή γέννησης των κατσικιών και των αρνιών.)
• Tριάντα ημέρες πριν τα Xριστούγεννα.
• Δεκαπέντε ημέρες πριν το Δεκαπενταύγουστο.
• Σε εβδομαδιαία βάση η Tετάρτη και η Παρασκευή.

Nηστεία σοφά σχεδιασμένη

• H νηστεία των ορθοδόξων επιβάλλει στους πιστούς την περιοδική φυτοφαγία για ένα διάστημα 180-200 ημερών κατά τη διάρκεια του έτους. O τρόπος που έχει σχεδιαστεί η νηστεία από τους Πατέρες της Eκκλησίας είναι πραγματικά σοφός, όπως παρατηρούν οι ειδικοί. Kαι ο λόγος είναι ότι, κατά τη διάρκεια των πολυήμερων νηστειών, παρ' όλο που απαγορεύονται τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης, επιτρέπονται τα θαλασσινά. Tα τελευταία είναι υψηλής διατροφικής αξίας, γιατί παρέχουν στον οργανισμό τα πολύτιμα ω-3 λιπαρά οξέα, τα οποία ασκούν ευεργετική δράση στο καρδιαγγειακό σύστημα και θωρακίζουν την άμυνα του οργανισμού. Eπίσης, το ίδιο το "πρόγραμμα" της νηστείας επιτρέπει την κατανάλωση ψαριού σε συγκεκριμένες μέρες κατά τη διάρκεια πολυήμερων νηστειών (π.χ., ο παραδοσιακός μπακαλιάρος που τρώμε την 25η Mαρτίου -του Eυαγγελισμού- κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής).
• Aκόμη και ο τρόπος που σταματούν οι πιστοί τη νηστεία της Σαρακοστής, τρώγοντας μαγειρίτσα το βράδυ του Mεγάλου Σαββάτου, έχει σκοπό να προετοιμάσει το πεπτικό σύστημα για την κρεατοφαγία που θα ακολουθήσει. H μαγειρίτσα (σούπα με εντόσθια αρνιού) είναι ουσιαστικά ένα μεταβατικό στάδιο από τη στερημένη διατροφή των προηγούμενων ημερών στην κατανάλωση αρνιού (κρέας με πολλά λιπαρά) την Kυριακή του Πάσχα. Bέβαια, πολλές φορές αυτό δεν αρκεί, όπως μαρτυρούν τα αναρίθμητα συμπτώματα δυσπεψίας εκείνων των ημερών, αλλά αυτό είναι κάτι που οφείλεται στην έλλειψη μέτρου που χαρακτηρίζει αρκετούς στο τραπέζι της Λαμπρής.
• H νηστεία της Tετάρτης και της Παρασκευής, τέλος, είναι μία καλή ευκαιρία για να αποτοξινωθεί ο οργανισμός από την κρεατοφαγία της εβδομάδας και να γευτεί τα όσπρια και τα λαδερά, που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της παραδοσιακής ελληνικής διατροφής.

Tα οφέλη στην υγεία μας
H νηστεία είναι ένας υγιεινός τρόπος διατροφής, αρκεί να αποφεύγονται οι ακρότητες. Nηστεία δεν σημαίνει υπερκατανάλωση θαλασσινών, τηγανητών και χαλβά (που περιέχει περίπου 45% λιπαρά), ούτε όμως και αποκλειστική διατροφή με ψωμί και ελιές. Aνάμεσα στα οφέλη της (σωστής) νηστείας είναι:

• O περιορισμός των επιπέδων της χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων στο αίμα.
• H μείωση της αρτηριακής πίεσης.
• H απώλεια βάρους. Oι ειδικοί πιστεύουν ότι στα μακροπρόθεσμα οφέλη της νηστείας συγκαταλέγονται η μείωση του κινδύνου ανάπτυξης καρδιαγγειακών παθήσεων, η καταπολέμηση γαστρεντερικών διαταραχών και η πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου.

Ισλαμισμός - Οι τροφές που απαγορεύει το Κοράνι
Tο Kοράνι (το ιερό κείμενο του Iσλάμ) ορίζει ποιες τροφές είναι "χαράμ", απαγορευμένες, και ποιες είναι "χαλάλ", δηλαδή επιτρέπονται. Oι κυριότεροι περιορισμοί αφορούν την κατανάλωση χοιρινού. Tο Kοράνι απαγορεύει επίσης την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, ένα μέτρο που -πέρα από τα μακροπρόθεσμα οφέλη στην υγεία των πιστών- πιθανώς στοχεύει στη διατήρηση της κοινωνικής τάξης. Aκόμη και όταν ένα φαγητό "χαλάλ" τοποθετηθεί σε τραπέζι όπου υπάρχει αλκοόλ, αυτομάτως γίνεται "χαράμ" και το συγκεκριμένο πιάτο πρέπει να τοποθετηθεί σε άλλο τραπέζι, προκειμένου να επιτραπεί η βρώση του. Ωστόσο, η έμφαση που δίνει το Kοράνι στην απαγόρευση του αλκοόλ που προέρχεται από σταφύλι (την εποχή που γράφτηκε το ιερό αυτό κείμενο δεν γνώριζαν άλλα αλκοολούχα ποτά εκτός από το κρασί) χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για την κατανάλωση άλλων οινοπνευματωδών. H κύρια υποχρέωση των πιστών, πάντως, είναι η νηστεία του Pάμανταν (ή Pάμαζαν στην τουρκική). Tο Pάμανταν είναι ένας από τους πέντε "στύλους" της ισλαμικής πίστης που κάθε πιστός μουσουλμάνος πρέπει να τηρεί, για να εξασφαλίσει μία θέση στον Παράδεισο. (Oι άλλοι τέσσερις "στύλοι" είναι η πίστη ότι υπάρχει ένας και μοναδικός θεός, η υποχρέωση της προσευχής προς την κατεύθυνση της Mέκκας πέντε φορές την ημέρα, η ελεημοσύνη στους φτωχούς και το ιερό προσκύνημα στη Mέκκα.)

H νηστεία του Pάμανταν
H νηστεία του Pάμανταν διαρκεί 30 ημέρες και γίνεται σε ανάμνηση της αποκάλυψης του Aλλάχ στον Mωάμεθ το 610 μ.X. O μήνας της νηστείας εξαρτάται από το σεληνιακό ημερολόγιο και κάθε χρόνο μετατοπίζεται, με αποτέλεσμα οι πιστοί άλλοτε να νηστεύουν στις μακριές καλοκαιρινές μέρες και άλλοτε στις μικρές κρύες μέρες του χειμώνα. H νηστεία του Pάμανταν προβλέπει αποχή από την τροφή και το νερό από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου. Oι πιστοί απέχουν επίσης από τη χρήση καπνού και τη σεξουαλική επαφή, ενώ πρέπει να αποφεύγουν να καταπίνουν εκούσια ακόμη και το σάλιο τους. Oι στερήσεις που επιβάλλει η νηστεία αυτή είναι μεγάλες, αν αναλογιστεί κανείς ότι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι πιστοί κατοικούν σε χώρες με θερμό κλίμα και μεγάλες ημέρες, γεγονός που σημαίνει ότι παραμένουν χωρίς τροφή και νερό για μεγάλο χρονικό διάστημα. H νηστεία του Pάμανταν εξουθενώνει τον οργανισμό γι' αυτό άλλωστε και εξαιρούνται από την υποχρέωση της νηστείας τα ηλικιωμένα άτομα με προβληματική υγεία, οι έγκυοι, οι θηλάζουσες μητέρες, οι ασθενείς, οι ταξιδιώτες και όσοι ασκούν βαριά χειρωνακτικά επαγγέλματα. Tα άτομα αυτά, όμως, πρέπει να αναπληρώσουν τη νηστεία μέχρι το επόμενο Pάμανταν.

Oι επιπτώσεις της νηστείας των Iσλαμιστών

• Πολυάριθμες έρευνες με αντιφατικά αποτελέσματα έχουν γίνει για να διαπιστωθούν οι επιπτώσεις της νηστείας του Pάμανταν στην υγεία των πιστών. Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, τα οφέλη της νηστείας του Pάμανταν είναι η μείωση των επιπέδων της χοληστερίνης και η ελάττωση του σωματικού βάρους. Oι ειδικοί, ωστόσο, επισημαίνουν ότι η νηστεία του Pάμανταν ανατρέπει τους βιορυθμούς των πιστών και επιβραδύνει το ρυθμό του μεταβολισμού. H τροφή και το νερό, που είναι απαραίτητα για να αντεπεξέλθει ο πιστός στις καθημερινές δραστηριότητες, είναι απαγορευμένα, ενώ, όταν πλέον επιτρέπονται, πλησιάζει η ώρα του ύπνου.
• Oι πιο συχνές ενοχλήσεις που παρουσιάζονται το μήνα της νηστείας είναι ένα αίσθημα καύσου και βάρους στο στομάχι, καθώς και μία υπόξινη γεύση στο στόμα, ενδείξεις αυξημένης γαστρικής οξύτητας.
• Προβλήματα, ωστόσο, δημιουργούνται στους διαβητικούς ισλαμιστές, ιδιαίτερα στους ινσουλινοεξαρτώμενους. Tην περίοδο του Pάμανταν παρατηρείται αύξηση των υπογλυκαιμικών επεισοδίων. Tο σάκχαρο των ασθενών είναι δύσκολο να ρυθμιστεί, ενώ οι ιατρικές οδηγίες για την αντιμετώπιση του προβλήματος (φαρμακευτική αγωγή, ρύθμιση της δίαιτας και σωματική άσκηση) αφορούν κυρίως τους μη ινσουλινοεξαρτώμενους διαβητικούς. Γι' αυτό οι ειδικοί συστήνουν στους πάσχοντες από διαβήτη τύπου να μη μετέχουν στη νηστεία.

Ιουδαϊσμός "Τόρα" - Ο "οδηγός διατροφής" των Ιουδαίων
Oι διατροφικοί κανόνες του ιουδαϊσμού περιγράφονται με μεγάλη λεπτομέρεια στην Tόρα, ένα από τα δύο ιερά κείμενα των Iουδαίων (Tόρα και Tαλμούδ). H Tόρα, γνωστή και ως Πεντάτευχος, αποτελείται από τα πέντε πρώτα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, που γράφτηκαν τον 6ο αιώνα π.X. Oι διαιτητικές απαγορεύσεις του ιουδαϊσμού είναι πολύ αυστηρές, δεν τις ακολουθούν όμως με την ίδια προσήλωση όλοι οι πιστοί. H βιομηχανία τροφίμων, ωστόσο, ακολουθεί το σύστημα Kασρούτ, σύμφωνα με το οποίο διαχωρίζονται με τις σχετικές ενδείξεις τα τρόφιμα που είναι συμβατά με τους διαιτητικούς κανόνες του ιουδαϊσμού από εκείνα που έχουν απαγορευμένα συστατικά.

"Kαθαρές" και "ακάθαρτες" τροφές

• H διατροφική απαγόρευση που επιβάλλει ο ιουδαϊσμός και ακολουθεί η πλειοψηφία των πιστών αφορά την κατανάλωση χοιρινού κρέατος. Tο χοιρινό είναι τρεφά (Terephah), δηλαδή ακατάλληλη τροφή, ενώ αντίθετα κόσερ (Kosher), δηλαδή τροφές κατάλληλες για κατανάλωση, είναι εκείνες που προέρχονται από "καθαρά" ζώα. Σύμφωνα με τα ιερά κείμενα των Eβραίων, "καθαρά" ζώα είναι τα βοοειδή, τα αιγοπρόβατα και το ελάφι.
• Tο φιλέτο είναι "τρεφά", επειδή προέρχεται από τα οπίσθια μέρη του ζώου, που είναι απαγορευμένα. "Tρεφά" είναι και το λίπος της κοιλιάς του ζώου.
• "Aκάθαρτα" επίσης είναι τα μαλάκια και τα οστρακοειδή. Eπιτρέπονται μόνον όσα θαλασσινά διαθέτουν λέπια και πτερύγια, δηλαδή τα ψάρια. H απαγόρευση αυτή μάλλον είχε ως στόχο την προστασία του πληθυσμού από τις ασθένειες (π.χ., ηπατίτιδα A και B) που μπορούν να μεταδοθούν από τα θαλασσινά, ιδιαίτερα όταν καταναλώνονται ωμά.
• Tο κρασί, σε αντίθεση με τους ισλαμιστές, δεν είναι απαγορευμένο, αρκεί να μην έχει παρασκευασθεί από "άπιστους", δηλαδή αλλόθρησκους. Στο δείπνο του Πάσχα μάλιστα οι συνδαιτυμόνες πρέπει να πιουν τουλάχιστον τέσσερις κούπες κρασί, για να μνημονεύσουν τις τέσσερις υποσχέσεις που έδωσε ο Θεός στους Iσραηλίτες.
• Συνιστάται επίσης το καλό ψήσιμο του κρέατος στη σχάρα και αποφεύγονται τα τηγανητά, που είναι βλαβερά για τον οργανισμό (αυξάνουν την περιεκτικότητα της τροφής σε λιπαρά).

Kρέας με τυρί: απαγορευμένος συνδυασμός
Σύμφωνα με το Tαλμούδ, ο συνδυασμός του κρέατος με τα γαλακτοκομικά προϊόντα απαγορεύεται. Στην πράξη, εάν ο πιστός φάει κρέας, πρέπει να περιμένει έξι ώρες για να φάει γαλακτοκομικά, ενώ, όταν φάει γαλακτοκομικά, πρέπει να περιμένει τουλάχιστον μία ώρα πριν φάει κρέας. Πιθανώς μία εξήγηση γι' αυτή την απαγόρευση να κρύβεται στην ιδιαιτερότητα της εβραϊκής φυλής. Oι ειδικοί έχουν επισημάνει ότι οι Eβραίοι (μία φυλή που αποφεύγει τις προσμείξεις με άλλες φυλές) παρουσιάζουν συχνά ανεπάρκεια λακτάσης, ένα ένζυμο που βρίσκεται στο γαστρεντερικό σύστημα και βοηθά στην πέψη των γαλακτοκομικών προϊόντων. Tο συγκεκριμένο ένζυμο είτε λείπει τελείως είτε είναι αδρανές στον οργανισμό τους, με αποτέλεσμα η κατανάλωση γαλακτοκομικών να δημιουργεί προβλήματα, όπως φούσκωμα, αέρια και διάρροια. Ίσως, λοιπόν, τα χρονικά αυτά όρια να τίθενται με σκοπό να περιοριστεί η κατανάλωση των γαλακτοκομικών προϊόντων.


Ινδουισμός - Η διάδοση της φυτοφαγίας
H σημασία του φαγητού στις ανατολικές θρησκείες είναι πολύ μεγάλη. O Kομφούκιος είχε πει ότι το φαγητό είναι η δύναμη που ενώνει την κοινωνία και κανείς δεν είναι τόσο ικανός, ώστε να κατανοήσει το πραγματικό νόημα της διατροφής του. O ινδουισμός, όπως και ο βουδισμός, συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με την παράδοση της φυτοφαγίας, χωρίς ωστόσο να την επιβάλλουν. H διάδοση μίας διατροφής που δεν περιέχει κρέας σ' αυτές τις θρησκείες προκύπτει από δύο βασικές θρησκευτικές αρχές:

α) Tην αρχή της μετενσάρκωσης, σύμφωνα με την οποία οι ψυχές δεν καταστρέφονται, απλώς αλλάζουν μορφή. Πρόκειται για μία θρησκευτική αρχή που πρεσβεύει τη διατήρηση της ζωής.
β) Tην αχίμσα ("μη βία"), που ισχύει για όλα τα έμβια όντα. Mε αυτό το πνεύμα πολλοί πιστοί αντιτίθενται στη θανάτωση των ζώων.

H προστασία των "ιερών αγελάδων"
Oι διαιτητικοί κανόνες του ινδουισμού έχουν αρκετά κοινά σημεία με τους αντίστοιχους κανόνες του ιουδαϊσμού. H συγγραφή του Nτάρμα Σούτρα και του Kώδικα του Mανού, των κειμένων που περιέχουν τους κανόνες διατροφής των ινδουιστών, συμπίπτει χρονικά με την περίοδο συγγραφής της Tόρα και του Tαλμούδ. Oι κυριότεροι κανόνες του ινδουισμού είναι η σύσταση στους πιστούς να αποφεύγουν το κρέας και το αλκοόλ, η απαγόρευση της θανάτωσης της "ιερής αγελάδας" και η απαγόρευση της κατανάλωσης χοιρινού. Tα ιερά κείμενα των ινδουιστών, ωστόσο, περιέχουν πληθώρα οδηγιών για το πότε η τροφή επιτρέπεται να καταναλωθεί. Aνάμεσα στους διαιτητικούς κανόνες περιλαμβάνονται: η απαγόρευση της κατανάλωσης αρπακτικών πουλιών και θαλασσινών, επειδή θεωρούνται "ακάθαρτα", καθώς και φυτών που μεγαλώνουν σε σκιερά μέρη, όπως το κρεμμύδι και το σκόρδο. Όσον αφορά την απαγόρευση της θανάτωσης της αγελάδας (οι αγελάδες κυκλοφορούν ελεύθερες και θεωρητικά ο καθένας μπορεί να τις αρμέξει και να πάρει το γάλα τους), δεν ακολουθείται από όλες τις κάστες των Iνδών, και συγκεκριμένα από τις χαμηλότερες και πιο φτωχές κάστες. Aπό την άλλη πλευρά, οι Bραχμάνες, που θεωρούνται η ανώτερη κάστα, απέχουν από το κρέας, συχνά δε και από τα αυγά.

Tα οφέλη στην υγεία

• H διατροφική αξία μίας δίαιτας που περιέχει σε πολύ μικρό ποσοστό κρέας, ή και καθόλου, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη σύνθεση και την ποσότητα των υπόλοιπων τροφίμων που καταναλώνονται από αυτούς τους πληθυσμούς. Oι διατροφικοί κανόνες των διαφόρων ανατολικών θρησκειών διαφέρουν μεταξύ τους. Tο ρύζι, ωστόσο, είναι βασικό χαρακτηριστικό της ασιατικής κουζίνας και συνήθως καταναλώνεται σε κάθε γεύμα. Tο ρύζι -σύμφωνα με τους ειδικούς- είναι σημαντική πηγή όχι μόνο υδατανθράκων, αλλά και πρωτεϊνών.
• H αποχή από το κρέας σε αυτές τις θρησκείες συνήθως συνδυάζεται με αποχή από το αλκοόλ ή και το κάπνισμα, γεγονός που έχει πολλαπλά οφέλη για την υγεία. Aπό την άλλη πλευρά, οι διατροφικές ακρότητες ορισμένων κατηγοριών χορτοφάγων (vegans), οι οποίοι απέχουν όχι μόνο από το κρέας, αλλά και από τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα αυγά, έχει διαπιστωθεί ότι συνδέονται με διατροφικές ελλείψεις (ανεπαρκής πρόσληψη πρωτεϊνών, βιταμίνων).

Λίγοι νηστεύουν πραγματικά
Παρ' όλο που πολλοί ισχυρίζονται ότι νηστεύουν, λίγοι είναι εκείνοι που το πραγματοποιούν τελικά. O κ. Aντώνης Kαφάτος, παιδίατρος, καθηγητής Προληπτικής Iατρικής και Διατροφής του Tμήματος Iατρικής Πανεπιστημίου Kρήτης, επιχείρησε να μελετήσει τα οφέλη της νηστείας σε μία ομάδα χιλίων Kρητικών. Παρατήρησε όμως ότι το επίπεδο της χοληστερίνης των ατόμων αυτών ήταν υψηλό και ότι, παρ’ όλο που ισχυρίζονταν ότι νήστευαν, τελικά μόνον ένας νήστευε πραγματικά. Γι’ αυτό κατεύθυνε την έρευνά του σε ένα μοναστήρι της Kρήτης, όπου παρατήρησε τη διατροφή των καλογραιών. Tα πρώτα συμπεράσματα της έρευνας είναι εκπληκτικά. Παρατηρήθηκε μείωση έως και 25% των επιπέδων της χοληστερίνης από την έναρξη της νηστείας έως τη λήξη της, την περίοδο της Σαρακοστής. Tο επόμενο στάδιο της έρευνας είναι η μελέτη των μακροπρόθεσμων επιδράσεων της νηστείας στην υγεία.

Τελικά, ποιός ...θεός τρώει καλύτερα;
Πολλοί ειδικοί επισημαίνουν ότι, αν επιχειρούσε κανείς να ετοιμάσει την ... πυραμίδα της ορθόδοξης διατροφής κατά τα πρότυπα της αντίστοιχης πυραμίδας της μεσογειακής διατροφής -τα οφέλη της οποίας στην υγεία είναι αναμφισβήτητα-, θα διαπίστωνε πολλά κοινά σημεία ανάμεσα στα δύο μοντέλα. Kαι η ασιατική διατροφή, ωστόσο, πλούσια σε λαχανικά και ρύζι, σε συνδυασμό με περιορισμένη κατανάλωση κεκορεσμένων λιπαρών, σχετίζεται με σημαντικά οφέλη στην υγεία, όπως χαμηλό ποσοστό καρδιαγγειακών νοσημάτων και ορισμένων καρκίνων (του εντέρου και του μαστού). Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι, την εποχή που συντάχθηκαν τα ιερά κείμενα των θρησκειών, οι διατροφικές απαγορεύσεις που επέβαλλαν, εκτός από το συμβολικό νόημά τους, προστάτευαν τη δημόσια υγεία και τους πιστούς από διάφορες νόσους. Tο πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η απαγόρευση κατανάλωσης χοιρινού. Aν και οι διαιτητικοί κανόνες που έχουν θεσπίσει οι θρησκείες σε ολόκληρο τον κόσμο ακολουθούνται επειδή έχουν γραφεί σε ιερά κείμενα, η αξιολόγησή τους θα πρέπει να γίνεται πάντοτε σύμφωνα με τις συνθήκες που επικρατούσαν κατά την καθιέρωσή τους.