Τελευταίοι παράδεισοι της Μεσογείου

Τα βροχερά βράδια στο Βερολίνο μπαίνω στο www.flickr.com για να χαζέψω φωτογραφίες μεσογειακών τοπίων. Εκείνη τη στιγμή της απελπισίας οι φωτογραφίες της Σύμης, του βραδινού ανδαλουσιανού ουρανού, των χωραφιών με τις λεβάντες, τα καλαμπόκια ή τις παπαρούνες ζεσταίνουν το κόκαλό μου. Αργότερα, όταν υποχωρήσει η νοσταλγία, ξυπνάει η κριτική μου φύση. Αυτές δεν είναι φωτογραφίες της Μεσογείου, λέω τότε, είναι στερεότυπα της Μεσογείου. Οι βουκαμβίλιες της Ρώμης, τα ηλιοβασιλέματα της Κορσικής, η Νίκαια από ψηλά, η διαύγεια της ελληνικής θάλασσας, όλα αυτά είναι υπέροχα ψέματα μια παγωμένης στιγμής, μιας εξιδανικευμένης λήψης.

Από την Αμάντα Μιχαλοπούλου
Φωτό: Δημήτρης Τσουμπλέκας

Και τότε τα παστέλ σπίτια του Πόρτο Φίνο γίνονται άλλη μια καρτ ποστάλ. Το Μονακό, με τις φραγκοσυκιές σε πρώτο πλάνο, πονηριά του φωτογράφου. Η Αφροδίτη της Μήλου φτηνή ρέπλικα στο μπαλκόνι, μ’ ένα κρουαζιερόπλοιο να σκίζει τα νερά στο βάθος, είναι χειραγώγηση. Οι πευκώνες -υποφωτισμένοι, απόκοσμοι- προδίδουν απλώς την ανάγκη μου για λίγο μυστήριο. Κι όσο για το μοναχικό πεύκο στην Αίτνα, που προξενεί τόσο βαθιά ανακούφιση, λέει απλώς ότι θα ‘θελα να φυτέψω το δικό μου δέντρο και να το καμαρώσω από μακριά. Ίσως λέει επίσης ότι χρειάζομαι  τη δική μου Μεσόγειο, ένα παράδεισο μοναξιάς, μόνο για μένα.

Κι η αλήθεια είναι ότι στις φωτογραφίες του flickr δεν υπάρχουν άνθρωποι. Όλα τα τοπία είναι εγκαταλειμμένα στον υποτιθέμενο πρωτογονισμό τους, στο φως της μέρας ή στο σκοτάδι, στη φύση. Η γαλήνη τους οφείλεται στην απουσία του άΜεσόγειος λλου. Μπορείς να καταβροχθίσεις ένα τοπίο με τον τρόπο που καταβροχθίζεις το φαγητό στο πιάτο σου. Είναι δικό σου, για να το ονειρευτείς και να το προσαρμόσεις στις αφηγήσεις σου. Αν ήμουν στο Πορτοφίνο, λες, θα έμενα σ’ εκείνο το παστέλ σπίτι. Αν βρισκόμουν στη Νίκαια/ στην Κορσική/ στην Κρήτη, θα κατέβαινα απ’ αυτό το φιδωτό δρομάκι και θ’ αντίκριζα την απέραντη θάλασσα.

Η ανάγκη μας να ξεκοκαλίζουμε τοπία μόνοι μας, με την ησυχία μας, είναι τόσο ισχυρή ώστε το γαλλικό περιοδικό Εξπρές αφιέρωσε το προηγούμενο τεύχος του (14.3.08) στα τελευταία απάτητα μέρη της Μεσογείου. Το αφιέρωμα συνέπεσε με τη μεγάλη τουριστική έκθεση Salon de Tourisme. Το περιοδικό διάλεξε δώδεκα ξεχωριστά μέρη της μεσογειακής λεκάνης και τα αναγόρευσε σε αυτό που θα ήταν το όνειρο κάθε πρωτόπλαστου: σε παραδείσους.

Είναι το Τιτσάνο, η Φορμεντέρα, η Τοσκάνη, το Κομίνο, η Πόντζα, το Στρόμπολι, η Λιβύη, τα νησιά Κορνάτι στην Κροατία κι από την Ελλάδα η Γραμβούσα και το Καστελλόριζο.  Η Γραμβούσα, στη δυτική άκρη της Κρήτης παρουσιάζεται ως «κατασκευαστικά παρθένα». Η περιγραφή της δημιουργεί όλες τις προϋποθέσεις της μοναχικής ευτυχίας που ονειρεύεται ο σύγχρονος άνθρωπος: μουλαρόδρομοι, δροσερό νερό στην πηγή της Αγίας Ειρήνης, η λίμνη του Μπάλου με τα τιρκουάζ νερά και την «άμωμη, (σσ. έχει σημασία η λέξη) λευκή άμμο». Όσο για το Καστελόριζο είναι «το πιο ανατολίτικο από τα ελληνικά νησιά», με τα άναρχα δρομάκια του, τα ερειπωμένα σπίτια του, τα σκαλιά από λευκή πέτρα, το υπόγειο παρεκκλήσι στη Μονή του Αγίου Γεωργίου. Αναρχία, ερείπια, λευκή πέτρα, υπόγεια ζωή. Υπάρχει πληρέστερος ορισμός για τον ουτοπικό ρομαντισμό, εν έτει 2008;

Οι φωτογραφίες και τα άρθρα γύρω από τους τελευταίους παραδείσους αποσκοπούν κυρίως σ’ αυτήν τη στιγμιαία ψυχική ανάταση που χρειάζεσαι όταν έξω βρέχει ή όταν οι απαιτήσεις σε πνίγουν ή όταν τα αυτοκίνητα κορνάρουν πίσω σου με τον παραδοσιακό μεσογειακό τρόπο. Σε τελική ανάλυση, ο παράδεισος είναι ψυχική κατάσταση, μεταφρασμένη σε τοπίο. Κι εξάλλου όπως μου είπε ένα ανώτερο στέλεχος του υπουργείου Εξωτερικών της Γερμανίας όταν του ζήτησα να μιλήσει για τις μοναχικές του διακοπές στη Γαύδο στο Gourmed, «Αν μιλήσουμε για τις διακοπές μου δημοσίως, τότε θα πάψουν να είναι μοναχικές». Έχει δίκιο. Η μεγάλη αντίφαση είναι ότι περιγράφουμε και φωτογραφίζουμε παραδείσους ξέροντας κατά βάθος ότι η δημοσιοποίηση οδηγεί στην εξάλειψή τους.